Przykłady czasowników: gotuję, posprzątałam, lubię, czyszczę, pracują, kupił, rozmawiał.
Ważne! Czasownik jest podstawą zdania – warunkuje on jego istnienie. Zwroty nieposiadające go nazywamy równoważnikami zdania (np. Kiepski obiad.).
Formy osobowe i nieosobowe czasownika
W języku polskim wyróżniamy czasownik w formie osobowej oraz czasownik w formie nieosobowej.
Czasownik w formie osobowej pozwala nam rozpoznać osobę, która jest wykonawcą danej czynności, np. Wczoraj zjadłam bardzo dobry obiad. (ja); Otrzymali bardzo dobre oceny. (oni).
Czasownik w formie nieosobowej uniemożliwia nam rozpoznanie wykonawcy danej czynności. Poniżej wyszczególnione zostały pewne grupy czasowników, które zawsze mają formy nieosobowe:
– bezokoliczniki kończące się na c, ć, ść, źć, np. kochać, gotować, zjeść;
-formy zakończone na -no, -to, np. znaleziono, zjedzono, pochowano;
– czasowniki zwrotne w czasie teraźniejszym, które występują z zaimkiem „się”, np. Ogląda się, słyszy się;
– imiesłowy przysłówkowe, np. gotując, posprzątawszy, myśląc;
– imiesłowy przymiotnikowe, np. przeczytana, posprzątany, ugotowany.
Odmiana czasownika – koniugacja
Czasownik możemy odmienić przez osoby, czasy, liczby, strony, rodzaje, tryby oraz aspekty. Odmiana czasownika wszystkie podane czynniki nazywana jest koniugacją.
Odmiana przez liczby i osoby
Czasowniki występują zarówno w liczbie pojedynczej, jak i w mnogiej. Każda liczba ma trzy osoby. Poniżej przedstawiona została odmiana czasownika pracować w każdej liczbie oraz każdej osobie.
Odmiana przez czasy
Każdy czasownik można odpowiednio odmienić w czasie przeszłym, teraźniejszym oraz przyszłym.
Przykład:
Czas przeszły: On ugotował obiad.
Czas teraźniejszy: On gotuje obiad.
Uwaga! Niemożliwe jest wskazanie odpowiedniego rodzaju dla czasownika w czasie teraźniejszym.
Czas przyszły: Czas przyszły posiada dwie formy – prostą oraz złożoną. Z formą prostą mamy do czynienia, gdy informujemy, że dana czynność będzie dokonana (np. ugotuję). Z kolei forma złożona skupia się na czynnościach, o których nie wiadomo, czy zostaną dokonane (np. Będę gotował).
Czas przyszły prosty: Ola narysuje ten obrazek.
Czas przyszły złożony: Ola będzie rysowała obrazek.
Rodzaje czasownika
Wyróżniamy trzy rodzaje czasownika dla liczby pojedynczej (męski, żeński i nijaki) oraz dwa rodzaje czasownika dla liczby mnogiej (męskoosobowy i niemęskoosobowy).
| Liczba pojedyncza | Liczba mnoga | |
|---|---|---|
| Rodzaj męski | Ugotował (on) | - |
| Rodzaj żeński | Ugotowała (ona) | - |
| Rodzaj nijaki | Ugotowało (ono) | - |
| Rodzaj męskoosobowy | - | Ugotowali (oni) |
| Rodzaj niemęskoosobowy | - | Ugotowały (one) |
Czasowniki dokonane i niedokonane
Czasowniki dokonane podkreślają, że wykonywana czynność zakończy się lub też została zakończona, np. ugotował, przeczytała, nauczy się. Z kolei czasowniki niedokonane nie pozwalają nam dowiedzieć się, czy dana czynność została ukończona, bądź też czy można się spodziewać jej ukończenia w przyszłości, np. gotuję, czyta, uczy się.
Strony czasownika
W języku polskim mamy do czynienia z trzema stronami: czynną, bierną oraz zwrotną.
Przykład:
Strona czynna – Kasia gotuje obiad.
Strona bierna – Obiad jest gotowany przez Kasię.
Strona zwrotna – Obiad gotuje się.
Jak można wywnioskować z powyższych zdań, czasowniki w stronie czynnej wskazują na podmiot, jako na wykonawcę czynności. Z kolei czasowniki w stronie biernej podkreślają, że podmiot jest odbiorcą czynności. Czasowniki w stronie zwrotnej pokazują, że podmiot zdania jest w tym samym czasie wykonawcą oraz odbiorą danej czynności.
Jeżeli dany czasownik można zamienić ze strony czynnej na stronę bierną, wówczas jest on nazywany czasownikiem przechodnim, np. czyta – jest czytana; gotuje – jest gotowany. Z kolei czasowniki, których nie możemy przedstawić w stronie biernej nazywamy czasownikami nieprzechodnymi, np. patrzy, myśli.
Tryby czasownika
W języku polskim występuje podział na trzy tryby – oznajmujący, rozkazujący oraz przypuszczający. Podanego podziału dokonujemy na podstawię motywów danej wypowiedzi (chęć oznajmienia czegoś, wyrażenie przypuszczenia, czy teżpolecenia lub rozkazu).
Zdania w trybie oznajmującym:
- Zjem makaron na obiad.
- Dzisiaj mam matematykę.
Zdania w trybie rozkazującym:
- Zjedz ten obiad.
- Pomalujmy ten dom.
Zdania w trybie przypuszczającym:
- Tomek chciałby zdać maturę.
- Chciałabym mieszkać w Anglii.
Pamiętaj: Partykułę „nie” z czasownikami piszemy zawsze osobno.
0 komentarzy