Szczegółowe streszczenie lektury „Krzyżacy” jest nieocenione, gdy chodzi o głębokie zrozumienie tekstu i wszystkich jego niuansów. Dostarcza ono kompleksowej analizy wydarzeń, postaci i motywów, co jest niezwykle pomocne podczas egzaminów, sprawdzianów i kartkówek, kiedy od uczniów wymaga się szczegółowego zrozumienia utworu. Szczegółowe streszczenie jest także cenne podczas opracowywania lektury, pozwalając na dogłębną analizę i interpretację dzieła. Dzięki niemu, czytelnik może łatwo odnaleźć kluczowe momenty w tekście, co umożliwia bardziej wnikliwe studiowanie i zrozumienie treści.

„Krzyżacy” – streszczenie tomu I

Streszczenie otwiera spotkanie w gospodzie „Pod Lutym Turem” w Tyńcu, gdzie rycerze Zbyszko i Maćko z Bogdańca opowiadają o swoich doświadczeniach z walk z Zakonem Krzyżackim pod dowództwem Ulricha von Jungingena. W tych opowieściach, bohaterowie przeplatają swoje plany przyszłości – obecnie, ich celem jest udanie się do Krakowa, aby zdobyć pas rycerski.

W gospodzie pojawia się orszak księżnej Danuty. Wśród jej towarzystwa jest Danusia Jurandówna, młoda dziewczyna o pięknym głosie. Zbyszko jest oczarowany jej śpiewem, a dowiadując się o tragicznej historii dziewczyny, która straciła matkę podczas najazdu Krzyżaków na Spychów, jego uwaga jeszcze bardziej się wzmacnia. Kiedy Danusia jest na skraju upadku, Zbyszko ją ratuje, umacniając swoje uczucia do niej. W pełni zauroczony Danusią, wyznaje jej swoje uczucia i składa obietnicę zdobycia kilku pawich czubów, będących zdobieniem krzyżackich hełmów, dla niej. 

Różnice między Zbyszkiem a Maćkiem stają się widoczne. Zbyszko, wciąż zafascynowany Danusią, pragnie pomóc jej ojcu, Jurandowi, który toczy walki z Krzyżakami. Maćko, z drugiej strony, planuje podążać innym kierunkiem – chce wyruszyć na Tatarów.

Księżna i jej dworzanie uczestniczą w mszy świętej odprawianej w klasztorze tynieckim. W tym czasie, duchowny przekazuje im historię zakonu Krzyżackiego. Zbyszko, zanurzony w modlitwie, prosi o nadejście wojny z Krzyżakami. Pragnie jak najszybciej spełnić swoje obietnice złożone Danusi i zdobyć dla niej pawie czuby.

W tym samym czasie, księżna dowiaduje się o nadchodzącej wojnie polsko-krzyżackiej. Obawia się o losy jej rodaków, lecz jest pocieszana przez opata, który przekonuje ją, że Bóg zawsze pomaga prawdziwym chrześcijanom. Dla dodatkowej otuchy, duchowny ofiarowuje księżnej relikwie św. Ptolemeusza.

Podróż Maćka, Zbyszka i księżnej do Krakowa przybiera nieoczekiwany obrót, kiedy na drodze spotykają Krzyżaka, Lichtensteina, który podróżuje z Powałą z Taczewa. Zbyszko, zasłynąwszy ze swojego porywczego charakteru, nie jest w stanie powstrzymać swoich impulsów i atakuje Niemca. Jego towarzysze, zdając sobie sprawę z konsekwencji, próbują go powstrzymać. Wkrótce okazuje się, że Lichtenstein był posłem wielkiego mistrza Zakonu Krzyżackiego, co gwarantuje mu nietykalność.

Atak Zbyszka wywołuje zrozumiałą reakcję – musi on zostać ukarany. Mimo prób interwencji Danusi u króla, Lichtenstein skarży się królowi Jagielle i królowej Jadwidze, uważając, że zamach na jego życie stanowi zniewagę dla Zakonu Krzyżackiego. Zbyszko, mimo groźby poważnych konsekwencji, przyznaje się do winy i zostaje aresztowany. Sąd, w swojej surowości, skazuje go na śmierć.

W tym czasie, królowa Jadwiga rodzi dziecko 22 czerwca, ale niestety, młode umiera w połowie lipca. Smutną niespodzianką jest też śmierć samej królowej po kilku dniach. Władzę obejmuje Jagiełło, co oznacza zbliżający się wybuch wojny polsko-krzyżackiej.

Maćko, w desperacji, próbuje dotrzeć do Malborka, aby osobiście interweniować u wielkiego mistrza w obronie Zbyszka. Jego plany niemal kończą się tragicznie, kiedy zostaje zaatakowany przez Krzyżaków. Jednak, dość niespodziewanie, ratuje go Jurand ze Spychowa.

Kiedy Zbyszko jest prowadzony na egzekucję, na miejsce stracenia przybywa Danusia. Wręcza ona ukochanemu białą chustę, co oznacza jego wolność. Ale jest jedno warunkiem: muszą się szybko pobrać.

Maćko, ciężko raniony strzałą, ma jeszcze jedno marzenie do spełnienia przed śmiercią – odbudować swój rodzinny zamek, Bogdaniec. Mimo że jest słaby, Zbyszko jest zdeterminowany, by mu pomóc.

Jednak ich plany są niespodziewanie przekreślone przez Juranda ze Spychowa, który odmawia wydania zgody na ślub Zbyszka z jego córką, Danusią. Jego decyzja pozostaje tajemnicą, nie wyjaśnia powodów odmowy.

Maćko, pomimo swojego stanu, decyduje się na podróż do Bogdańca. Jest bardzo osłabiony, cierpi na gorączkę i majaczy. W czasie podróży na ich drodze pojawia się żubr, który uciekł myśliwym. Zbyszko, wykorzystując swoje umiejętności łucznika, strzela do niego z kuszy. Wówczas poznaje Jagienkę, córkę Zycha ze Zgorzelic, która robi na nim duże wrażenie. Gdy docierają do Bogdańca, Jagienka pomaga w jego odbudowie. Przynosi żywność i niezbędne sprzęty. W międzyczasie, Zbyszko jest zmuszony polować na niedźwiedzia, którego sadło ma pomóc wyleczyć Maćka. Jagienka pomaga mu w tej misji i ratuje go przed śmiercią.

Kiedy Maćko wraca do zdrowia, Zbyszko i Jagienka stają się bliskimi przyjaciółmi. Mimo że Jagienka darzy Zbyszka uczuciem, zdaje sobie sprawę z jego miłości do Danusi.

Zbyszko rywalizuje z Cztanem i Wielkiem, innymi kawalerami zakochanymi w Jagience, w karczmie. Wygrywa pojedynek i wyjeżdża do dworu księżnej Anny Danuty.

Jagienka jest zrozpaczona z powodu wyjazdu Zbyszka. On jest jedynym mężczyzną, którego chce za męża, odrzuca zaloty innych kawalerów.

W podróży do dworu księżnej Zbyszkowi towarzyszą sługa Zycha i handlarz odpustami, Sanderus. Po drodze spotykają grupę rycerzy, wśród których są Krzyżacy. Zbyszko chciałby ich wyzwać na pojedynek, ale ostatecznie rezygnuje z tego pomysłu. Docierają do Ciechanowa, ale gospodarze są na polowaniu. Zbyszko do nich dołącza. Ratuje przed atakiem tura Francuza, pana de Lorche, ale w pojedynku ze zwierzęciem sam zostaje ranny.

Gdy posłowie Krzyżacy przybywają do księcia Janusza, skarżą się na Juranda ze Spychowa. Książę jednak odmawia im wsparcia. W odpowiedzi na tę niechęć, Krzyżacy planują porwać Danusię.

Hlawa informuje Krzyżaków, że Zbyszko wyzwał ich na pojedynek. Gdy natrafia na zwłoki de Fourcy’ego, domyśla się, że to Krzyżacy są odpowiedzialni za jego śmierć. Planują oni jednak zrzucić winę na niego. Książę Janusz nie daje wiary tym oskarżeniom i podejrzewa, że śmierć de Fourcy’ego była skutkiem krzyżackiego podstępu.

Zbyszko otrzymuje rycerski pas i ostrogi. Na dworze pojawiają się posłowie od Juranda. Twierdzą, że Jurand odniósł poparzenia w wyniku pożaru Spychowa. Chcą zabrać Danusię, aby mogła spotkać się z ojcem. Zbyszko pragnie wziąć z nią ślub, na co księżna udziela zgody w imieniu Juranda. Zbyszko i Danusia wkrótce się pobierają. W czasie podróży, rycerze natrafiają na zasypanego śniegiem Juranda. Przy nim nie ma Danusi, a on sam nie wie nic o żadnym pożarze.

Zbyszko przyznaje się Jurandowi, że poślubił jego córkę. Wtedy dowiaduje się, dlaczego Jurand nie chciał wydać córki za mąż: pragnął, aby wstąpiła do zakonu.

Jurand przybywa do zamku w Szczytnie, gdzie słyszy dobiegający z wieży śpiew córki. Aby uwolnić Danusię, Jurand musi błagać o przebaczenie. Przywdziewa worek pokutny i na szyi zawiesza pochwę od miecza. Nie ma przy sobie ani broni, ani zbroi.

„Krzyżacy” – streszczenie tomu II

W drugim tomie „Krzyżaków”, Jurand staje przed dowódcami zamku w Szczytnie. Krzyżacy drwią z niego, ale on zachowuje cierpliwość. Kiedy jednak przyprowadzają dziewczynę, okazuje się, że to nie jest jego córka Danusia. Jurand wpada w szał, walczy z Krzyżakami, zabija wielu z nich, ale ostatecznie zostaje schwytany i uwięziony w lochu.

Okazuje się, że to nie Krzyżacy porwali Danusię. Książę dowiaduje się o tym, co zrobił Jurand na zamku w Szczytnie. Odbywa się Sąd Boży, czyli pojedynek, który ma rozstrzygnąć, który z rycerzy ma rację. W pojedynku biorą udział Zbyszko i Rotgier, a także ich giermkowie: von Kirst i Hlawa. Rotgier i von Kirst giną od ciosów toporem.

Poszukiwania Danusi trwają. W odwecie za śmierć Rotgiera, Jurand zostaje okaleczony przez Krzyżaków: odcinają mu prawą dłoń, wypalają oko i wyrywają język.

Jagienka dowiaduje się o ślubie Zbyszka i Danusi i postanawia towarzyszyć Maćkowi w drodze do Malborka, przebierając się za chłopca. W drodze spotykają niewidomego żebraka – to okaleczony Jurand. Zostaje on odwieziony do Spychowa, podczas gdy Maćko z Hlawą udają się na Żmudź. Jagienka opiekuje się Jurandem, który powoli wraca do zdrowia. Zakon przygotowuje się do wojny z Litwą i Żmudzią.

Danusi nie udaje się odnaleźć, a wkrótce wybucha wojna. Oddział dowodzony przez Maćka i Hlawę atakuje Krzyżaków. W wyniku bitwy, dowódca konnicy, de Lorche, zostaje wzięty do niewoli. Zbyszko go uwalnia, ale jeniec zobowiązany jest stawiać się na każde wezwanie. Zbyszko odnajduje Danusię, która jednak straciła zmysły i nie rozpoznaje swojego męża.

Maćko i Zbyszko zostają pojmani. Maćko zostaje krzyżackim zakładnikiem, a Zbyszko odwozi Danusię do Spychowa. Jurand dowiaduje się o odnalezieniu córki.

Niestety, Danusia umiera tuż przed dotarciem do Spychowa. Jurand pogrąża się w rozpaczy, a Zbyszko jest załamany. Rycerz próbuje wykupić Maćka z niewoli. W Spychowie pojawia się de Lorche.

W końcowej części „Krzyżaków”, Zbyszko uczestniczy w uczcie zorganizowanej przez starostę płockiego, Andrzeja z Jasieńca. Tam spotyka Jagienkę. Okazuje się, że Zbyszko został zaproszony na spotkanie króla Jagiełły z wielkim mistrzem w Raciążu. Obaj przywódcy ustalają warunki wymiany jeńców. Zbyszko następnie udaje się do Malborka, aby uwolnić Maćka.

Zbyszko i Maćko wracają do Spychowa, gdzie Jagienka opiekuje się umierającym Jurandem. Podczas nieobecności Zbyszka, Jagienka również troszczyła się o grób Danusi.

Jurand umiera, a Zbyszko staje się jego spadkobiercą. Zbyszko decyduje się oddać Spychów w dzierżawę Hlawie.

Maćko i Jagienka wracają do Bogdańca. Zbyszko bierze udział w walkach, ale po powrocie zaczyna czuć do Jagienki coraz większą sympatię. Para w końcu bierze ślub. Rodzą im się bliźniacy – Maćko i Jaśko, a także synowie Zych i Jurand. Maćko marzy o walce z Lichtensteinem.

Wybucha wojna. Do walki stają Zbyszko i Maćko. Walczą między innymi w bitwie pod Grunwaldem w nocy z 14 na 15 lipca 1410 roku. Wielki mistrz poległ na polu bitwy i na rozkaz króla Jagiełły zostaje pochowany z honorami. Po bitwie Maćko i Zbyszko wracają do domu. Wiodą długie i spokojne życie.