Zapoznanie się z treścią krótkiego streszczenia lektury „Syzyfowe prace” ma wiele korzyści dla ucznia. Pomaga w zrozumieniu fabuły, poznaniu postaci i głównych tematów, szybkim przygotowaniu się do lekcji lub egzaminu oraz ocenie zainteresowania utworem. Jednakże, pełna lektura pozostaje najlepszym sposobem na pełne zrozumienie i docenienie dzieła literackiego.

Marcin Borowicz zostaje odwieziony w dniu 4 stycznia przez rodziców z Gawronek do szkoły w Owczarach, gdzie uczy go pan Wiechowski. Rodzice zobowiązują się płacić nauczycielowi w naturze za pomoc w przygotowaniu Marcina do egzaminów do gimnazjum. Marcin uczy się podstaw języka rosyjskiego w szkole, a następnie podróżuje z matką do Klerykowa, aby zdawać egzaminy do gimnazjum. Rosjanie traktują Polaków bez szacunku, co niepokoi rodziców, ale Marcin zdaje egzaminy i zamieszkuje na stancji u pani Przepiórkowskiej, zwaną „starą Przepiórzycą”. Niestety, matka Marcina umiera. Życie szkolne płynie swoim torem, a Marcin uczy się rosyjskiego. Po wakacjach następują zmiany w szkole, a nowymi nauczycielami są Kriestoobriadnikow (dyrektor), Zabielskij (inspektor), Pietrow (nauczyciel łaciny) i Kostriulew (nauczyciel historii). Marcin stopniowo ulega rusyfikacji. W gimnazjum pojawia się nowy uczeń, Andrzej Radek, który ciężko pracuje, udzielając korepetycji i ucząc się. Podczas lekcji historii nauczyciel Kostriulew sugeruje, że katolickie zakonnice mordowały swoje nowonarodzone dzieci i chowały je w podziemiach klasztoru. Walecki, oburzony tym oszczerstwem, głośno protestuje. Po wyjściu nauczyciela z klasy Marcin drwi z Waleckiego. Na prośbę matki, Walecki nie zostaje wydalony ze szkoły, ale zostaje ukarany chłostą. Klasa, podążając za przykładem Marcina, odcina się od Waleckiego.

Drugi nowy uczeń to Bernard Zygier, który budzi w swoich kolegach poczucie tożsamości narodowej i uczucia patriotyczne. Marcin zakochuje się w Annie Stogowskiej, zwaną „Birutą”. Między nimi nie padają żadne słowa, ale codzienne poranne spotkania w parku, gdzie oboje uczą się do matury, nadają ich miłości wyjątkowy nastrój. Po wakacjach spędzonych w Gawronkach, Marcin wraca do Klerykowa jako dorosły człowiek, który zdał maturę w maju. Próbuje odnaleźć „Birutę”, ale dowiaduje się, że ona i jej rodzina wyjechali na stałe do Rosji. Zrozpaczonemu Marcinkowi pomocną dłoń podaje Radek.