Litery „ą” i „ę” są samogłoskami nosowymi, które często są mylnie zapisywanie w następujący sposób: ”om”, „on”, „em”, „en”. Taki zapis stanowi zazwyczaj błąd ortograficzny. Poniżej przedstawiono zasady, które pomogą nam uchronić się od popełniania tych błędów.

Kiedy powinniśmy używać litery „ą”?

1. Przed następującymi spółgłoskami: p, b, t, d, k, g, np. łąka, trąbka, bąk. Podana grupa spółgłosek to spółgłoski zwarte.
2. Przed następującymi spółgłoskami: c, ć, cz, dz, dź, dż, np. pączek, śmierdzący. Podana grupa spółgłosek to spółgłoski zwarto – szczelinowe.
3. Przed następującymi spółgłoskami: s, ś, z, ż, ź, sz, ch, w, f, np. wąż. Podana grupa spółgłosek to spółgłoski szczelinowe.
4. W narzędniku liczby pojedynczej rodzaju żeńskiego, np. Oglądam film z twoją siostrą.
5. W przypadku przymiotników w bierniku liczby pojedynczej, zaimków odmieniających się przymiotnikowo oraz imiesłowów i liczebników w rodzaju żeńskim, np. Czytam ciekawą książkę.
6. Jeżeli występująca w liczbie pojedynczej samogłoska „ą” wymienia się w liczbie mnogiej na samogłoskę „ę”, wówczas wiemy, że jej zastosowanie jest prawidłowe.
7. Jeżeli czasownik w pierwszej osobie liczby pojedynczej kończy się na -ę, -em lub -am, wówczas w trzeciej osobie liczby mnogiej czasu teraźniejszego będzie się on kończyć na -ą, np. prasuję – prasują, oglądam – oglądają.
8. W czasownikach czasu przyszłego, jeżeli po ą znajduje się ł, np. kopnął, zabłysnął.
Uwaga: Jeżeli odmieniamy rzeczownik „pani” przez przypadki, wówczas w bierniku liczby pojedynczej poprawnie odmieniony wyraz wygląda następująco: panią. Wyjątkiem jest jednak sytuacja, w której za pomocą tego słowa chcemy rozpocząć rozmowę. Wtedy używamy słowa pani, np. proszę pani.

Kiedy powinniśmy używać litery „ę”?

1. Przed następującymi spółgłoskami: s, ś, z, ż, ź, sz, ch, w, f (spółgłoski szczelinowe), np. węch, szczęście.
2. Przed następującymi spółgłoskami: c, ć, cz, dz, dź, dż (spółgłoski zwarto-szczelinowe), np. mięczak, pęczek.
3. Przed następującymi spółgłoskami: p, b, t, d, k, g (spółgłoski zwarte), np. tęga, stęka, pęk.
4. W bierniku liczby pojedynczej rodzaju żeńskiego, np. ławkę, sarnę.
5. W mianowniku i bierniku dla rzeczowników rodzaju nijakiego (niektórych), np. imię, niemowlę.
6. Jeżeli w pierwszej osobie w czasie teraźniejszym oraz w czasie przyszłym prostym końcówka tego czasownika w drugiej osobie wynosi -esz, -isz.,-ysz, np. Tańczę (tańczysz), mówię (mówisz).
7. W czasie przyszłym przed literą l oraz ł, np. płynęli.

Zastosowanie w praktyce, czyli dyktanda ortograficzne:

• Dyktanda na pisownię wyrazów z „Ą”, „Ę”, „EN”, „EM”, „ON”, „OM”